KİLİS VALİLİĞİ İKTM VE EMİTT STANDI

Çivi yazýsý ile yazýlmýþ bir Asur betiðinde \"Ki-li-zi\" yerleþiminden söz edilmekte, buranýn da bugünkü \"Kilis\" olduðu görüþü oldukça yaygýndýr. Martin HARTMAN eski Kilis yerleþiminin bugünkü Kilis kent merkezinin güneydoðusunda \"Tarzimehan\" yöresi olduðunu belirtir. Richard KÝEPERT de esli Kilis\'i, bugünkü yerleþimin 3 kilometre güneybatýsýndaki \"Ýlizi Bahçesi (Ýllizi Baghtshesi) olarak gösterir. Roma Ýmparatorluðu kaynaklarýnda \"Ciliza sive Urmagiganti\" sözüyle geçen yöre, YAKUT\'un Mu\'cemü\'l-büldun ve Halil bin Þahin EZ-ZAHÝRÝ\'nin Zübdetü Keþfi\'l-Memalik adlý yapýtýnda Azaz\'a baðlý bir köy olarak belirtilmiþtir. 1519 tarihli Osmanlý Devleti Tahrir Defteri\'nde de kentin adý \"Killiz\" biçiminde yazýlmýþtýr. Prof.Dr.Bilge UMAR \"Türkiye\'deki Tarihsel Adlar\" adlý yapýtýnda \"Kilis\" hakkýnda yaptýðý araþtýrmayý \" .ilk kez Arap tarihçi Kudama Bin Cafer\'in 928 dolaylarýnda kaleme aldýðý yapýtýnda, Arap Devlet\'nin Doðu Roma Ýmparatorluðu sýnýrýnda bir kalesi olarak, \'El Kilis\' diye anýlýyor (Honigman, s.40).Kentin 985 yýlýnda Ýmparator Bardas Phokas eliyle alýnmasýnýn sözünü eden diðer bir Arap tarihçi, Yahya bin Said el Antak\'i, Kilis adýný \'Killia\' diye vermiþtir (Honigman, s.103.3). Bu adýn kökenini, öz biçimini, anlamýný saptayamadým.\" sözleriyle açýklar. Padiþah Kanuni Sultan SÜLEYMAN döneminde CANBOLAT BEY\'e ocaklýk verilen Kilis, yaklaþýk 1500 kiþinin yaþadýðý, altý mahalle (Kana, Kýbeliye ,Çukurfasl, Hacýgökçe / Meþhedler, Kýzýlca, Sübbad) ve 314 haneden oluþan \"nefs\" statüsünde bir yerleþim birimiydi. 1519 tarihli Tahrir Defteri kayýtlarýna göre Halep eyaletinin merkez sancaðý olan Kilis\'te altý mahalle (Kana, Kýbeliye ,Meþata / Çalcýyan ,Kýzýlca, Sübbad) 576 hane bulunmaktaydý. 49 Hýristiyan olmak üzere 3500 kiþinin yaþadýðý bu kasabada (nefs) altý ayrý yerde \"Cuma (Cuma Namazý)\" kýlýnýrdý. Ayn ALÝ EFENDÝ Kavanin-i Al-i Osman adlý çalýþmasýnda Kilis\'in, XVII.Yüzyýlda Halep eyaletine baðlý livalardan birinin merkezi olduðunu; Katip ÇELEBÝ de, Cihannüma adlý yapýtýnda bu görüþe katýldýðýný ve yörenin \"valide sultanlara has\" olarak verildiði belirtir. Kilis\'i uzun uzun anlatan Evliya ÇELEBÝ Seyahatnamesi\'nde kentin harap durumundaki kalesinden; sekiz kapýlý (bu kapýlarýn adlarý: Büyük Tedribe, Küçük Tedribe ,Ayn Tedribesi, Akharan Tedribesi, Alçak Tedribe, Çulha Tedribesi ,Yusuf Çelebi Tedribesi) surlarýndan ve 30 camisinden söz ederek; burada beþ mahalle bulunduðunu 4660 insan yaþadýðýný anlatýr. \"Kilis Þehri, Halep eyaletinde sancaktýr. Fakat Valide Sultan hassýdýr. Yetmiþ yük akçe ile iltizam olunur. Üç yüz payesi ile sadaka olunur þerif bir kazadýr.Sancak Bey\'ine adalet üzere seksen bin kuruþ hasýl olur. Kadýsýna yedi bin kuruþ hasýl olur. Kalesi virandýr. Ama Celali ve Cum Kürtleri korkusundan þehrin dört tarafý kale gibi kerpiç duvarla çevrilmiþtir. Evliya ÇELEBÝ, Seyahatname\" Vitali CUÝNET XIX.Yüzyýlýn sonlarýnda Kilis\'in sanayi, ticaret ve kültür kenti olduðunu vurgulayarak; kentte 15.000 Türk olmak üzere 20.000 kiþi yaþadýðýný, 47 cami, 12 mescit, 24 medrese, 3 kilise, beþ hamam, 740 dükkan, 7 han, 11 fýrýn, 120 kumaþ iþliði, 15 kýraathane (kahvehane), 1 eczane ve 4100 hane bulunduðunu anlatýr. EVLÝYA ÇELEBÝNÝN GÖZÜYLE: Kilis tarihi deyince akla ilk gelen kaynak, Evliya Çelebi\' nin seyahatnamesidir. En gerçek belge kabul edilebileceðimiz bu eserde Kilis hakkýnda þu bilgilere rastlýyoruz; Kilis Halep\' in batýsýndadýr, bir kalesi vardýr.( Bugün belirtilen bu kaleden en ufak bir ize rastlamýyoruz.) Kilis ve Azez sancak olup, Valide Sultan\' ýn hasýdýr. Yine Evliya Çelebi eserinden, þehrin dört tarafý kale þeklinde yüksek duvarlarla çevrili olduðunu yazar, bu duvarlar kerpiçten yapýlmýþtýr. Þehre sekiz kapýdan girilir. Bu kapýlar demirli deðildir. Kalenin önünde hendekler yoktur. Þehrin (5) beþ mahalle, (4.660) dörbinaltýyüzaltmýþ evden ibaret olup, nüfusunun 24.000 olduðunu yazar. Bu bilgilerin 1648 yýlýnda yazýldýðýný düþünecek olursak Kilis\' in çok eski bir yerleþim ve büyük bir þehir olduðunu rahatça söyleyebiliriz. Canbolatoðlu Camiinden övgü ile söz edilerek bunun güzellik ve ihtiþamda Arabistan\' da ki benzerliklerinden geri kalmadýðýný yazar. Sonra diðer camilerden övgü ile söz edip Han ve hamamlarýn özelliklerini yazar. Kilis doðasý ve yerleþmeye elveriþli coðrafyasý nedeniyle tarihsel süreç içerisinde pek çok kavme (Babil, Hitit, Huri-Mitanni, Arami,Asur, Pers, Makedonya, Roma Bizans, Selçuklu, Memluk/ Kölemen,Osmanlý) ev sahipliði yapmýþtýr. Kent merkezinin 5 km kadar güneydoðusundaki Oylum Höyük\'te sürdürülen arkeolojik kazý çalýþmasý sonuçlarýna göre, yörenin tarihi Geç Kalkolitik Çaða (M.Ö: 3500-3000) kadar dayanmaktadýr. Ele geçen Hitit kaynaklarýna göre M.Ö:1460\'lý yýllarda Halep Krallýðý\'na baðlý olan yöre Hi- tit kralý II.Hattuþaþ döneminde (M.Ö:1420-1400) Halep ile birlikte Hitit egemenliðinden çýktýysa da, kral II.Suppililuma\'nýn (M.Ö:1190-1180) Suriye seferinde tekrar Hitit Ýmparatorluðu\'na baðlandý. M.Ö:1200 tarihinde Hitit Ýmparatorluðu\'nun yýkýlmasýndan sonra önce Aramilerin (M.Ö:XIII.Yüzyýl-VI.Yüzyýl), M.Ö:1100\'de de kral II.Tiglat-Pileser döneminde Asurlarýn eline geçen yöre, önce Pers kralý Darius\'un batýya (M.Ö:521-485), sonraki yýllarda da Makedonya kralý Büyük Ýskender\'in (M.Ö:336-323) doðuya yayýlma politikalarý çerçevesinde, bu uygarlýklarýn sýnýrlarý içersinde kalmýþtýr. Büyük Ýskender\'in ölümünden sonra (M.Ö:323) yaklaþýk 227 yýl Selevkoslarýn / Selefkiler (M.Ö:281-64) egemenliði altýnda kalan Kilis ve yöresi M.Ö:64 yýlýnda Roma Ýmparatorluðu\'na baðlandý ve adý Ciliza sive Urmagiganti oldu. Roma Ýmparatorluðu\'nun 395 yýlýnda ikiye ayrýlmasý sonucu Doðu Roma dolayýsýyla Bizans topraklarý içinde kaldý ve Halep\'le birlikte Bizans Ýmparatorluðu\'nun Suriye Themasý\'na baðlandý. Halife Hz.Ömer zamanýnda 636 yýlýnda Ebu Ubeyde Bin Cerrah (Ebu Ubeydet-ibn-il Cerrah) tarafýndan Ýslam topraklarýna katýlarak, sýnýr bölgesi kentlerinden biri oldu. V.Yüzyýldan sonra eski önemini yitiren Kilis ve yöresi, XI.Yüzyýla kadar Hýristiyan Bizansla Müslüman Araplar arasýnda sürekli el deðiþtirdi. Bu süreçte Müslümanlýðý kabul eden kimi Türk kavim ve boylarý (özellikle Horasan, Türkistan kökenli Oðuzlar), Abbasiler\'in denetimine girerek; \"Sügur (sýnýrlar,düþman aðzý olan yerler)\" , \"Avasým (sýnýr kentleri)\" ya da \"Uç Bölgesi\" adý verilen yörelerde, bölgelerde iskan edildiler. \"Þam Ucu\" adýyla bilinen Kilis ve yöresine (A\'zaz/Azez,Kuros,Anazarba,Ravanda) de savaþçý, dizdar (kale,sýnýr bekçisi), der-bend aðasý (sýnýr, karakol bekçisi), murabýt (ibadetine düþkün kiþi, þeyh, derviþ), zahid (dindar,sofu) gibi nitelikleri taþýyan Türk boylarý yerleþtirildi. 985 yýlýnda tekrar Bizans egemenliðine giren bölge, XI.Yüzyýlda Haçlý Ordularýnca istila edildi ve Urfa Haçlý Kontluðu\'na baðlandý. 1124 yýlýnda Artuklu (1101-1231) ve Eyyübi (1171-1348) egemenliklerinden sonra bölgeyi eline geçiren Kölemenler (Memluk Devleti,1250-1516); Anazarba, Azez, Kilis ve Ravanda kalelerini onardý; bugünkü Kilis kent merkezinin bulunduðu yeri, alýþveriþ / ticaret merkezi yaptý. 266 yýl süren bu egemenliðe Osmanlý Padiþahý Yavuz Sultan Selim, 24. Aðustos 1516 yýlýnda Mercidabýk\' ta (bugünkü Yavuzlu yöresi) Memluk ordusunu yenerek, son verdi ve bölgeyi Osmanlý topraklarýna kattý.

• Akpınar Caddesi Valilik Binası 79100 KİLİS
• 0.348.813 10 12
• 79bilgiislem@icisleri.gov.tr
• www.kilis.gov.tr