GÜMÜLDÜR'ün ilk yerleşim yeri, 12 ton kentinden biri olan Lebedos, Teos ve Efes kadar önemli bir yerleşim olamasa da, tarihe adına para basan kentlerden biri olarak geçmiş. Karya yerleşimi olan Lebedos pek çok istilaya uğramış. Bir süre Teos’tan sürülen Dionysos oyuncuları loncası bu kentte yaşamış. Roma ve Bizans döneminde önemini iyiden iyiye yitiren kentin nüfusunun bir bölümü bugün Gümüldür’ün bulunduğu yere, bir bölümü de Efes’e taşınmış. 16. yüzyılda yöreye gelen Kağızmanlı Türkler deniz kenarına yerleşmiş. Zaman içinde askeri açıdan önem taşıyan kent pek çok korsan istilasına da sahne olmuş. Uzun yıllar Türk ve Rum nüfusun kardeşçe yaşadığı ve Ege’nin en iyi tütününü yetiştirdiği ‘‘Gavurköy’’, Rumlar gittikten sonra da ününü korumuş.

MANDALiNA deyince akla Gümüldür gelir. Cumhuriyet döneminde belediye olan Gümüldür’ün kaderi 1940’lı yıllarda Rizeli Nusret Şener’in yerleşmesiyle değişmiş. Dünyanın her köşesine dağılmış Karadenizlililerin Japonya’nın Satsuma Adası’nda tanıyıp sevdikleri, sonra da vatanlarına getirdikleri fidan, yöreyi dünyaya tanıtmış. Gümüldür’e gelirken yanında satsuma fidanları getiren Şener, bunları Halil Kumpas’ın bahçesine dikmiş. Bahçenin yanından akan şeytan Deresi, fidanların kendilerini ana vatanlarında sanmasını sağlayan iklim koşullarını yaratınca, Gümüldür’ün kaderi belli olmuş. Bugün 12 bin dönüm arazide satsuma yetiştiriliyor, yılda 40 bin tonluk üretimin büyük bölümü ihraç ediliyor.

Gelirlerin büyük çoğunu tarımdan ve balıkçılıktan kazansa da Gümüldür bölgenin en hızlı gelişen turizm merkezlerinden biri. 8 kilometrelik sahil şeridi, serin denizi, kumsalı ve esintisi kesilmeyen iklimiyle yerli ve yabancı turistlerin aradığı bir tatil beldesi. Her türlü su sporu yapılabilen Gümüldür, dalış meraklılarına olanaklar sunuyor.

Tarihin en büyük bilicilik merkezlerinden Klaros, Anadolu’nun en eski kentlerinden Kolophon ve Kolophon’un limanı Nation sizi ağırlamaya hazır. Kentin ilk yerleşimi Lebedos ve Kolophon’da eski uygarlıklardan pek iz kalmamışsa da kazı çalışmaları süren Klaros ve Nation geçmişle ilgili değerli ipuçları verebilir.