Pasinler'in tarihini XLV.XLV. yüzyıla dek, doğudan gelen saldırılara karşı koymak için Bizans devrinde yapılan Teodosiopolis (Erzurum) ile ortaçağın önemli kalesi Avnik'ten ayırmak zordur. Komutanlar İmparatorlar vb. doğuya ya da batıya yürüyebilmek için bu iki önemli noktayı elde tutmaya çalışmışlar, çalışmalar sonucu bölge elden ele yer değiştirmiş, durmuştur, Hasankale'nin tarih sahnesine çıkışı, kasabaya adını veren Hasankalenin yapıldığı tarihlerdir. Ana hatları ile tarihi geçmişini şöyle sırayabiliriz.

Birkaçdefa Bizanslılarla İranlılar arassında el değiştirdi.615'de Halife Osman'ın Habib İbn-i Meslemeyi görevlendirmesinden sonra bunlar İslam Araplarla Rumlar arasında el derğiştirdi. Halk, Türkler buralara gelinceye kadar arapça ve farsça konuşuyorlardı.

Doğudan gelen Oğuzlar, Turgut beyün anabir kardeşi Yınal oğlu İbrahim'den toprak istediler. Azerbeycan valisi olan İbrahim Topraklarım sizi yetiştirmeye elverişli değil, Rum savaşına katılırsanız bı isteğiniz olur... Bende sizinle beraberim.

1048'de ellibin kişi ile Rum topraklarına giren türkler buralardan geçip arzeyi (Karaz) aldılar. 1054 yılında Anadolu seferine çıkan Tuğrul bey Pasinler'i deveboynunu geçip Erzurum önlerine kadar geldi. Alınışı uzun sürer düşüncesiyle Malzgirt'i kuşatmak üzere geri döndü. 1071 Malazgirt zeferinden sonra Anadolu kapıları kendilerine açılan buraları Melikşahın Gürcistan fethine gönderdiği ünlü komutan Emir Ahmet'in Kral 11.Giorgi'yi yenmesinden sonra egemenlikleri altına aldılar. 1084'de Türkler buralar geldikten sonra Pasinler avnikLivansına bağlı idi. Malazgirt zaferinden bir süre sonra burayı Saltukoğullarında görüyoruz. 1201'de Konya Selçuklu Sulta Rüknettin Süleyman Şah Saltukoğullarını yıktı, yönetimini kardeşine verdi.Bir süre sonra Selçuklu devletinin bir ili haline getirildi.Doğudan gelen Moğol akınlarına boyun eğmeyen Selçuklular eski bağları olan Moğolların idaresi altına girdiler. çökmesinden sonra İlhanlıların eline geçti.

İlhanlıların çökmesinden sonra (1334 ya da 1354) İlhanlı Emir Hacı Tugay'ın oğlu Has Pasinlerdeki Hasankalesini alarak içine bir mescitle kendisi için bir türbe yaptırdı. Böylece Hasankale yerleşme yeri olarak tarih sahnesine çıkmış oldu.

1340'da İlhanlı Emir Çoban'ın torunu Şeyh Hasan Erzurum'u aldı. Tugaylıları kaçırdı, dönüşte Hasankale'de adaşının yaptırdığı mescidi imaratları, türbeyi yıktırdı. Emir Hacı Tugay oğlu Hasan'ın kemiklerini çıkartıp yaktırdı. Çobanoğulları egemenlliği 1358 yılında sona erince bir süre Ertana Devleti bu topraklara egemen oldu. İlhanlılar devrinde de Pasinler bir ara avnik'e bağlı idi. 1385'de Karakoyunlulara 1387 Timur'un eline geçti. Timurdan sonra çevre bir süre Akkoyunlularda kaldı. Yavuz Çaldıran zaferine giderken Avni Bey'i Sevündük Han Yavuz'a bağlılığını bildirir.Bilaher şiileşerek İran tarafına geçti. Kanuni Tahmasp üzerine yürürken 1534'de Avni Cami'ni yaptırdı. 1535'de Pasin Sancak Beyliğine Erzurum Beylerbeyi Mehmet bey, 4. küçük kardeşi Zülkadirli Minza Ali Bey atandı. Avnik'de otururdu. Hasankale'ye 3000 yeniçeri yerleşti. IV. Murat doğu seferine giderken burada konakladı. Şimdiki kalede bulunan bayrak direğinin bulunduğu yere bir saray yaptırmıştı.